Największa wystawa sztuki tkaniny na świecie odbywa się w Łodzi co 3 lata

Co trzy lata Łódź staje się światową stolicą sztuki tkaniny. Międzynarodowe Triennale Tkaniny w Centralnym Muzeum Włókiennictwa to najstarsze i największe wydarzenie tego typu na świecie. Od 50 lat przyciąga artystów z kilkudziesięciu krajów, którzy pokazują, że tkanina to nie tylko rzemiosło – to medium opowiadania o współczesności.

Polska szkoła tkaniny. Jak sukces w Lozannie stworzył światowe Triennale Tkaniny

1962 rok, Lozanna, Szwajcaria. I Międzynarodowe Biennale Tkaniny. Wydarzenie miało być triumfem Jeana Lurçata – „ojca nowoczesnego gobelinu”. Stało się czymś zupełnie innym.
Polskie artystki pokazały prace, które zaszkokowały zachodnioeuropejską krytykę.

Magdalena Abakanowicz zaprezentowała „Kompozycję białych form” – reliefową tkaninę wykonaną z bawełnianych sznurów, jedwabiu i owczego runa. Jolanta Owidzka, Wojciech Sadley, Ada Kierzkowska – wszyscy przywieźli coś, czego świat jeszcze nie widział.

„Krajem, który wydaje się nam najbardziej zaawansowanym w sztuce tkackiej, jest Polska, demonstrująca, że innowacje techniczne byłyby niczym bez inwencji twórczej i poetyckiej wyobraźni” – pisano w lokalnej prasie.

Szwajcarski krytyk André Kuenzi stworzył wówczas określenie „polska szkoła tkaniny„. O Wojciechu Sadleyu napisał, że to „twórca ogromnie wrażliwy, marzyciel i myśliciel potrafiący nadać nowe życie tkaninie i tchnąć w nią magiczną moc”. Po wizycie u Magdaleny Abakanowicz zanotował: „Skromna pracownia: dyskretne atelier, prosty warsztat i wódka 80%. Geniusz twórcy nie potrzebuje więcej”.

Polscy artyści udowodnili, że tkaninę można robić inaczej. Uwolnili ją od funkcji dekoracyjno-służebnej. Nadali jej miano dzieła sztuki.

Międzynarodowe Triennale Tkaniny w Łodzi – historia narodzin globalnej potęgi

Krystyna Kondratiuk, pierwsza dyrektorka łódzkiego Muzeum Historii Włókiennictwa (obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa), była „matką chrzestną” sukcesu polskich artystów w Lozannie. To ona kuratrowała wystawę ich prac. I to ona po powrocie postanowiła stworzyć coś własnego.

W 1972 roku zorganizowała pierwszą edycję Triennale w Łodzi – wtedy jeszcze ogólnopolskiego. W 1975 roku wydarzenie stało się międzynarodowe.

Pomysł był prosty. Odpowiedzieć na lozańskie biennale, stworzyć forum wymiany dla artystów tkaniny z całego świata, umocnić pozycję tej dziedziny w sztuce współczesnej.

Wizja Kondratiuk była dalekosiężna. Chciała, aby Łódź – miasto włókienniczego przemysłu – stała się także miastem włókienniczej sztuki.

I udało się. Gdy lozańskie biennale zakończyło swoją historię w 1995 roku, Łódź stała się najważniejszym forum wymiany idei związanych z medium tkaniny.

Dlaczego Triennale Tkaniny jest najważniejsze na świecie? Trendy, kuratorzy i temat przewodni

Międzynarodowe Triennale Tkaniny to nie tylko wystawa. To przegląd najważniejszych tendencji i dokonań we współczesnej sztuce tkaniny. Mapowanie zjawisk, gatunków i przemian w tej dziedzinie.

Skala wydarzenia robi wrażenie. Na każdą edycję napływają tysiące zgłoszeń z całego świata. Międzynarodowe jury wybiera kilkadziesiąt prac z kilkudziesięciu krajów reprezentujących różne kontynenty i tradycje kulturowe.

Różnorodność jest ogromna: od monumentalnych gobelinów, przez przestrzenne instalacje, po eksperymentalne obiekty z pogranicza sztuki, designu, nowych mediów i technologii.

Przez pół wieku formuła Triennale ewoluowała. Przez wiele lat twórcy zapraszani byli przez grupę komisarzy z różnych krajów. System ten wynikał z ograniczonych możliwości podróżowania i tempa wymiany informacji w czasach PRL-u.

Od 16. edycji (2019-2020) artyści zgłaszają swoje prace bezpośrednio. Po raz pierwszy wydarzenie objął opieką kurator – Marta Kowalewska, która od lat bada historię i konteksty tkaniny artystycznej.

Wprowadzenie kuratora przyniosło kolejną zmianę: temat przewodni. Każda edycja Triennale otrzymuje hasło, które definiuje problemy współczesności:

• „Przekraczanie granic” (2019) – ruchy migracyjne, przenikanie kultur, tożsamość
• „Stan splątany” (2022) – kondycja człowieka w czasie pandemii i wojny
• „Dekonstrukcja/Rekonstrukcja” (2025) – napięcia i przemiany współczesnego świata

Sztuka tkaniny jako medium. Emancypacyjny wymiar i komentarz społeczny

Dlaczego tkanina? Dlaczego nie malarstwo, rzeźba czy fotografia?

Tkanina ma swoją specyfikę. Wymaga od artysty wyciszenia, kontemplacji i osobistego kontaktu z tworzywem. Daje niemal nieograniczone możliwości – poprzez różnorodność faktur i plastyczność pozwala na swobodne formowanie.

Ale co ważniejsze: tkanina niesie ze sobą kulturowy bagaż. To medium tradycyjnie kojarzone z kobiecą pracą, rzemiosłem, domem. Polskie artystki lat 60. i 70. – Abakanowicz, Owidzka, Kierzkowska, Butrymowicz – nadały tkaninie emancypacyjny wymiar. Udowodniły, że „kobiece zajęcie” może być równie ważne co „męskie” malarstwo czy rzeźba.

Dzisiaj artyści używają tkaniny do opowiadania o tożsamości, pamięci, historii, relacji człowieka z naturą. Te problemy są uniwersalne, choć przybierają odmienne formy zależnie od pochodzenia i doświadczeń twórców.

To właśnie ta różnorodność sprawia, że Triennale pozostaje najważniejszym forum dla współczesnej tkaniny artystycznej na świecie.

Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi: Biała Fabryka Geyera i jej zbiory

Miejscem Triennale jest Centralne Muzeum Włókiennictwa – największe w Europie muzeum poświęcone włókiennictwu i historii tkactwa. W chwili powstania było pierwszą taką placówką na świecie.

Siedzibą muzeum jest Biała Fabryka Ludwika Geyera – symbol włókienniczej Łodzi. Rozległy, 4-skrzydłowy kompleks budynków architektury przemysłowej z XIX wieku. Jedna z pierwszych na świecie adaptacji architektury postindustrialnej do celów muzealnych.

Pomysł na muzeum włókiennictwa w Łodzi narodził się już w 1946 roku. Sześć lat później, w 1952, w łódzkim Muzeum Sztuki utworzono Dział Tkactwa pod kierunkiem Krystyny Kondratiuk. W 1959 uzyskał status samodzielnej placówki – Muzeum Historii Włókiennictwa. W 1975 nazwa zmieniła się na Centralne Muzeum Włókiennictwa.

Dziś muzeum posiada ponad 23 500 obiektów w swoich zbiorach: od narzędzi i maszyn włókienniczych, przez tkaniny przemysłowe i artystyczne, po odzież i akcesoria z różnych okresów.

Szczególnie cenna jest kolekcja artystycznej tkaniny współczesnej – jedna z największych na świecie. To właśnie te zbiory stanowią podstawę do organizacji Triennale.

Towarzyszące wydarzenia Międzynarodowego Triennale Tkaniny

Triennale to nie tylko główna wystawa. To cały ekosystem wydarzeń wokół sztuki tkaniny.

Tradycją jest obecność Ogólnopolskiej Wystawy Tkaniny Unikatowej – przeglądu zjawisk na polu rodzimej twórczości. Odbywają się także Międzynarodowe Triennale Tkaniny Młodych YTAT – prezentacja osiągnięć studentów polskich i zagranicznych szkół artystycznych, przygotowana we współpracy z Akademią Sztuk Pięknych w Łodzi.

Program towarzyszący obejmuje:

• Oprowadzania kuratorskie
• Spotkania z artystami
• Performansy
• Międzynarodowe konferencje
• Debaty
• Warsztaty edukacyjne

To forum spotkań i wymiany doświadczeń. Wielu zagranicznych gości przyjeżdża do Łodzi właśnie po to, by być częścią tej społeczności.

Magdalena Abakanowicz. Abakany, najdroższa sztuka w Polsce i początek rewolucji

Nie można mówić o Triennale, nie wspominając o Magdalenie Abakanowicz. To właśnie jej przełomowe prace – abakany – zdefiniowały to, czym może być współczesna sztuka tkaniny artystycznej.

Abakany to przestrzenne, wiszące formy tkane, które artystka tworzyła od połowy lat 60. Wykonane z surowych materiałów – sizalu, włosia końskiego, lin konopnych – przypominały organiczne, żyjące struktury. Nie były płaskimi gobelinami do zawieszenia na ścianie. Były rzeźbami z tkaniny, które anektowały przestrzeń.

Cały mój sekret polega na kombinacji poszczególnych elementów, nitki, koloru, rodzaju surowca. Do swych tkanin używam włókna o różnej puszystości, sztywności, kolorze. Inna jest czerń matowej wełny, inna błyszczącego jedwabiu, inna biel konopi, surowego owczego runa lub sznura do bielizny i jego bowiem używam do swych tkanin – wyjaśniała Abakanowicz.

Abakany pokazywano w nowojorskim MoMA, paryskim Centre Pompidou, na całym świecie. W 2021 roku jej instalacja „Caminando” sprzedana za ponad 8 milionów złotych stała się najdroższym w historii dziełem sztuki w Polsce.

Abakanowicz zmarła w 2017 roku, ale jej wpływ na sztukę tkaniny trwa. Centralne Muzeum Włókiennictwa posiada w swoich zbiorach jej prace z różnych okresów twórczości.

Łódź włókiennicza. Od „polskiego Manchesteru” do światowej stolicy sztuki tkaniny

Historia Triennale nie byłaby możliwa bez historii Łodzi. W XIX wieku miasto stało się największym ośrodkiem przemysłu włókienniczego w Królestwie Polskim i drugim po Moskwie centrum włókiennictwa w Imperium Rosyjskim. Nazywano je „polskim Manchesterem„.

Rozwój był błyskawiczny – w tempie znanym tylko ośrodkom północnoamerykańskim. Specjalizacja w produkcji bawełnianej, polityka celna, dostęp do rynku rosyjskiego, import technologii z Zachodu, rozbudowa kolei – wszystko składało się na sukces.

W szczytowym momencie Łódź była miastem fabryk, kominów, tkalń. Miastem magnatów przemysłu i prostych robotników. Miastem wielokulturowym – Polaków, Niemców, Żydów, Rosjan.

Po transformacji ustrojowej większość fabryk upadła. Łódź musiała się na nowo zdefiniować. Biała Fabryka – dawna tkalnia Geyera – stała się muzeum. Inne pofabryczne kompleksy przekształcono w centra kultury, biura, mieszkania.

Ale włókiennicza tradycja pozostała. I znalazła nową formę – w sztuce. Międzynarodowe Triennale Tkaniny to kontynuacja łódzkiej historii włókna. Tym razem nie jako towaru, ale jako medium artystycznego.

18. Międzynarodowe Triennale Tkaniny. Harmonogram, hasło i towarzyszące wystawy

Jeśli interesuje cię sztuka współczesna, nie możesz tego przegapić. Triennale to jedyne takie wydarzenie na świecie. Nigdzie indziej nie zobaczysz takiej koncentracji najlepszych prac z zakresu sztuki tkaniny.

Jeśli nie interesuje cię sztuka – przyjdź zobaczyć Białą Fabrykę. To jeden z najciekawszych przykładów rewitalizacji architektury postindustrialnej w Polsce. Wystawa stała „Miasto-Moda-Maszyna” zajmuje trzy piętra i opowiada fascynującą historię Łodzi, jej wzlotów i upadków, życia mieszkańców.

Jeśli nie interesujesz się ani sztuką, ani architekturą – przyjdź z ciekawości. Bo ile razy w życiu masz okazję zobaczyć coś, co zaczęło się 50 lat temu i wciąż jest najważniejsze na świecie w swojej dziedzinie?

AKTUALNA EDYCJA

18. Międzynarodowe Triennale Tkaniny
Daty: 11.10.2025 – 12.04.2026
Hasło przewodnie: „Dekonstrukcja/Rekonstrukcja”
Kuratorki: Marta Kowalewska i Bukola Oyebode-Westerhuis
Wstęp: bezpłatny
Miejsce: Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, ul. Piotrkowska 282

Źródła:

• Centralne Muzeum Włókiennictwa: O Międzynarodowym Triennale Tkaniny
• Centralne Muzeum Włókiennictwa: 18. Międzynarodowe Triennale Tkaniny (informacje o aktualnej edycji)
• DESA Unicum: Czym właściwie jest Polska Szkoła Tkaniny?
• DESA Unicum: Tkaniny artystyczne Magdaleny Abakanowicz
• Wikipedia: Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi (informacje historyczne i architektoniczne)