Wspomnienia bywają kapryśne. Mogą być skarbem skrywanym w głębi duszy lub ciężarem, który nie pozwala ruszyć naprzód.
Gregor von Rezzori w swoim dziele „Niegdysiejsze śniegi” prowadzi czytelnika przez meandry własnej pamięci, budując elegijny portret świata, który przepadł na zawsze.
Austriacki mistrz modernizmu przywołuje zmierzch Mitteleuropy, epoki, którą przetoczyła I wojna światowa, a ostatecznie unicestwiła inflacja lat dwudziestych. Autor splata fikcję z rzeczywistością, pokazując, że granica między wspomnieniami a literacką kreacją jest nieuchwytna.
Bukowina i Wiedeń – dzieciństwo w cieniu imperium
Rezzori dorastał w świecie, który był w stanie rozpadu. Bukowina, pogranicze wielu kultur i języków, była miejscem dziecięcych zabaw, ale i nieustannego poczucia wyobcowania. Autor portretuje swoich bliskich z bezwzględną szczerością: matka o nerwowym usposobieniu, dominujący ojciec, siostra, która odeszła zbyt wcześnie, „dzika” opiekunka Kasandra czy białowłosa guwernantka – wszystkie te postacie budują niezwykle intensywną, niemal filmową narrację.
Jego opowieść jest pełna kontrastów – opisy dziecięcej beztroski przeplatają się z bolesnym rozliczeniem z przeszłością. Każdy fragment tej książki jest zarazem lamentem i wiwisekcją.
Nie ma jednej prawdy
Rezzori nie wierzy w możliwość stworzenia wiernej, chronologicznej autobiografii. Dlatego „Niegdysiejsze śniegi” są raczej zbiorem wspomnień, emocji i literackich rekonstrukcji. Autor bawi się narracją, przeskakując w czasie i przestrzeni, wplata anegdoty, ironiczne obserwacje i melancholijne refleksje nad naturą pamięci.
Czytelnicy znajdą tu ducha Josepha Rotha czy Roberta Musila – pisarzy, którzy widzieli w Austro-Węgrzech cały świat. Dla Rezzoriego upadek imperium oznaczał nie tylko stratę państwa, ale i przymus poszukiwania nowej tożsamości. Widzimy to w jego wielojęzyczności, w zdolności do przechodzenia między kulturami, ale też w goryczy, z jaką opisuje dawną klasę społeczną, do której sam należał.
Ocalanie przeszłości poprzez pamięć
„Niegdysiejsze śniegi” to książka, której nie sposób zaszufladkować. Jak zauważa Michiko Kakutani, jest to zarazem autobiografia, powieść i album rodzinnych fotografii przełożony na słowa. Każda scena, każdy bohater jest uchwycony z niezwykłą dbałością o detale, jakby autor pragnął zachować świat sprzed lat w najdrobniejszych niuansach.
„To świadomość niemożności spełniania przez literaturę funkcji poznawczej czyni z Rezzoriego pisarza nowoczesnego” – zauważa Juliusz Kurkiewicz. I rzeczywiście, ta książka nie daje gotowych odpowiedzi. Jest raczej zaproszeniem do refleksji nad pamięcią, nad tym, co zostaje po minionych pokoleniach.
Podróż do Mitteleuropy
Czy „Niegdysiejsze śniegi” to lektura wyłącznie dla tych, którzy interesują się historią Europy Środkowej? Zdecydowanie nie. Rezzori opowiada o tematach uniwersalnych: rozpadzie rodzinnych więzi, poszukiwaniu korzeni, o tym, jak wspomnienia definiują naszą tożsamość.
Premiera książki odbędzie się 26 marca 2025 roku.
