Osobom z niepełnosprawnościami często trudno jest swobodnie poruszać się po mieście, korzystać z informacji i komunikacji oraz przestrzeni publicznej. Jakie są największe wyzwania, z jakimi się zmagają?
Dostępność to możliwość korzystania z przestrzeni publicznej, usług i produktów przez wszystkich, bez względu na ich niepełnosprawność. Jest to nie tylko obowiązek wynikający z prawa, ale także szansa na stworzenie bardziej sprawiedliwego i inkluzywnego społeczeństwa.
W wywiadzie z Martą Gawryluk, Prezesem Zarządu Centrum Wsparcia, rozmawiamy o wyzwaniach dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.
![[WYWIAD] Dostępność dla osób z niepełnosprawnościami - jak zapewnić ją w praktyce?](https://forcenews.pl/wp-content/uploads/2023/11/3.jpg)
Jakie są największe wyzwania, z jakimi zmagają się osoby z niepełnosprawnościami?
Osoby z niepełnosprawnościami mają bardzo zróżnicowane potrzeby w tym zakresie. Co więcej, czasami osoby z tą samą niepełnosprawnością mogą funkcjonować zupełnie inaczej. Na ten stan rzeczy ma wpływ wiele czynników, m.in. czas, kiedy doszło do utraty sprawności, wsparcie najbliższych, własne zasoby. Oczywiście poziom funkcjonowania fizycznego, poznawczego czy psychicznego też jest kluczowy. Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych mocno akcentuje, że niepełnosprawność jest wynikiem interakcji człowieka z barierami, a wyrównywanie szans to właśnie tworzenie narzędzi, by móc lepiej funkcjonować w świecie. Dla każdej grupy może to być coś innego.
Najczęściej podejmujemy tematy związane z barierami architektonicznymi. To one sprawiają, że osoby z niepełnosprawnością ruchową nie mogą swobodnie poruszać się po mieście, czy wejść do budynku. Warto widzieć te problemy szerzej. Nie tylko w kontekście potrzeb jakieś konkretnej grupy, ponieważ z windy, podjazdów czy braku przewyższeń korzystają wszyscy. Szczególnie jest to istotne dla osób starszych, rodziców z dzieckiem, czy osób z bagażem. Bariery architektoniczne to tylko wierzchołek góry lodowej, pod którą mamy jeszcze mnóstwo innych trudności.
Co z osobami słabowidzącymi?
Dla osób słabowidzących największą barierą w poruszaniu się jest brak kontrastu w przestrzeni miejskiej, w budynkach oraz brak oznaczeń szklanych nawierzchni. Czasami uderzają w szklane drzwi, potykają się na schodach, zderzają się z filarami. Wszystko dlatego, że projektanci stosują szare, zlewające się z tłem kolory. Część osób niewidomych posługuje się alfabetem Braille’a i potrzebuje go na oznaczeniach leków, na planach tyflograficznych, oznaczeniach pomieszczeń czy pięter. Z kolei inni potrzebują nowych technologii do lepszego odnajdywania się w przestrzeni.
Osoby nie znające Braille’a mogą korzystać ze znaczników elektronicznych, które ułatwiają poruszanie się na przestrzeniach otwartych oraz w budynkach. Niestety projektowanie przestrzeni miejskich często nie uwzględnia potrzeb tej grupy osób. Znaki drogowe montowane są w absurdalnych miejscach. Walcząc z kierowcami, którzy parkują na chodnikach, montujemy słupki, które są zagrożeniem dla osób słabowidzących, niewidomych czy zwyczajnie osób, które się rozproszyły czy zamyśliły. Kolejnym problemem są strony internetowe nie są dostępne dla osób, które muszą je obsługiwać z poziomu klawiatury lub za pomocą np. focusa gałek ocznych. Co to oznacza? Wyobraźmy sobie, że nie mamy możliwości odwiedzenie sklepu stacjonarnego z obuwiem. Chcemy je zamówić w internecie, natomiast zdjęcia nie zawierają opisów alternatywnych, więc nie możemy sobie wyobrazić jak wygląda but. Menu nie rozwija się i nie możemy wybrać rozmiaru, a nawet jak ten poziom przejdziemy, to może być problem z wyborem rodzaju płatności. Na szczęście niedługo wejdzie ustawa powiązana z Europejskim Aktem Dostępności, która będzie obligowała sklepy internetowe do bycia dostępnym.
Jakie problemy mają osoby niesłyszące?
Osoby z niepełnosprawnością słuchu, podobnie jak osoby z niepełnosprawnością wzroku, stanowią bardzo zróżnicowaną grupę. Osoby słabosłyszące mają trudności w rozumieniu komunikatu, tekstu w hałasie oraz gdy ich rozmówca na nich nie patrzy. Ważne jest, aby mówić do nich naturalnym tonem, nie za szybko ani za wolno oraz wyraźnie artykułować dźwięki. Sprzętem, który ułatwia rozumienie mowy, są pętle indukcyjne czy systemy fm. Bez tych systemów wspomagających słyszenie trudno jest w pełni zrozumieć przekazywane informacje. Często są one fragmentaryczne, co prowadzi do wielu nieporozumień.
Co z innymi osobami z niepełnosprawnością?
Inną grupą, moim zdaniem zapomnianą w dyskursie społecznym, są osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Ważne jest dla nas, aby ta grupa rozumiała dokumenty, które czyta. Dlatego też ważne jest, aby tworzyć teksty łatwe do czytania i rozumienia, tzw. ETR – easy to read and understand. W uproszczeniu można powiedzieć, że to są informacje stworzone w sposób prosty, uzupełniony grafikami, piktogramami czy zdjęciami, które ilustrują opisaną treść. Taki ETR nie tylko jest przydatny dla tej grupy osób, ale również jest pomocny dla osób słabowidzących, osób Głuchych czy obcokrajowców, którzy nie opanowali dobrze języka.
Życie w szybko zmieniającym się świecie, w którym mamy dużo bodźców świetlnych, dźwiękowych i zapachowych, może być trudne i obciążające. Te problemy mocno odczuwają przede wszystkim osoby ze spektrum autyzmu. Dlatego istotne jest, aby stworzyć im miejsce, by spokojnie zrobiły zakupy czy mogły wyciszyć się w szkole.
Rozmawiając o barierach dotknęliśmy tylko powierzchownie tego problemu. Część osób z niepełnosprawnością nie będzie potrzebowała żadnych dostosowań. Z kolei są osoby, które bez asystenta nie wyjdą z domu, bez trenera nie podejmą i nie utrzymają zatrudnienia. Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych, którą ratyfikowaliśmy ponad 10 lat temu, gwarantuje tej grupie wspieranie ich w niezależnym życiu, na otwartym rynku pracy czy w edukacji włączającej. Mimo że wiele się zmieniło, to jeszcze sporo pracy przed nami.
Jakie działania podejmuje Centrum Wsparcia, aby wyrównywać szanse osób z niepełnosprawnościami?
Centrum Wsparcia to podmiot non-profit, który od niedawna jest również przedsiębiorstwem społecznym w myśl Ustawy o ekonomii społecznej. Firma zatrudnia na umowę o pracę głównie osoby z niepełnosprawnością, a cały zysk jest przeznaczany na cele społeczne. Celem firmy jest tworzenie przyjaznej i dostępnej przestrzeni dla osób z niepełnosprawnościami.
Podejmujemy szereg działań na rzecz wyrównywania szans osób z niepełnosprawnościami. Na przykład, tworzymy materiały i usługi dostępne dla osób z niepełnosprawnościami, takie jak filmy w polskim języku migowym, plany tyflograficzne dla osób niewidomych, czy teksty łatwe do czytania. Współpracujemy z innymi firmami w zakresie dostosowania przestrzeni i produktów do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Prowadzimy również szkolenia i edukację na temat dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.
Jakie są największe sukcesy Centrum Wsparcia?
Największym sukcesem Centrum Wsparcia jest zatrudnienie 75% osób z niepełnosprawnościami. Osoby te pracują zgodnie ze swoimi kompetencjami i ambicjami, a firma jest konkurencyjna na rynku. Centrum Wsparcia jest również laureatem nagrody Znak Pro-społeczny dla przedsiębiorstwa społecznego oraz wyróżnienia w Konkursie im. Jacka Kuronia za najlepsze przedsiębiorstwo społeczne.
Jakie są największe wyzwania, z jakimi się zmagacie?
Naszymi klientami są głównie podmioty, które są zobligowane do zapewnienia dostępności. Firmy te korzystają z naszego doradztwa, doceniając naszą dbałość o klienta docelowego, czyli osobę z niepełnosprawnością. Taka jest nasza etyka pracy, dlatego biznes bez wartości nas nie interesuje.
Jakie są najczęstsze mity na temat dostępności dla osób z niepełnosprawnościami?
Największym mitem jest stereotypowe myślenie na temat dostępności tylko w kontekście architektonicznym. Wciąż pokutuje stereotyp osoby na wózku, dlatego tak ważne jest mówienie o różnorodności tej grupy i różnorodności potrzeb. Przykładowo, jeśli zapewnimy na konferencji tłumacza języka migowego, a nie pomyślimy o pętli indukcyjnej czy napisach dla osób niesłyszących, to będzie to niestety połowiczna dostępność. Stwierdzenie, które mnie irytuje i jest bardzo krótkowzroczne, brzmi: „my tego nie robimy, nie mamy takich ludzi”. Wtedy pytam, gdzie jest tych 5 milionów osób z niepełnosprawnościami? Nie widać ich, gdyż nie przychodzą do urzędów i nie mają asystenta, tekstu łatwego do czytania i rozumienia czy tłumacza języka migowego.
Z jakimi podmiotami współpracuje Centrum Wsparcia?
Nasza firma współpracuje głównie z urzędami gmin, miast, starostwami powiatowymi oraz szpitalami. W branży jesteśmy od trzech lat i mamy swoich stałych klientów. Cieszymy się, że zyskaliśmy zaufanie ponad stu instytucji. Korzyścią z bycia przedsiębiorstwem społecznym jest to, że podmiot publiczny może skierować do nas zapytanie ofertowe do wysokości 130 000 zł.
Chciałabym opowiedzieć o jednej wyjątkowej dla nas współpracy z biznesem. Od ponad roku działamy z firmą EY, która dzięki swojemu programowi wolontariatu wspiera nas w mentoringu biznesowym, kursach języka angielskiego czy doradztwie dotyczącym rozwiązań w chmurze. Bezpłatnie dzielą się z nami swoją wiedzą i jest to dla nas dużą pomocą.
Jak wyobraża sobie Pani świat, w którym dostępność dla osób z niepełnosprawnościami jest powszechna?
Wierzę, że to będzie możliwe. Wszystko musi zacząć się w głowie, a może w sercu każdego z nas. W zależności od tego, co do nas bardziej przemawia: rozsądek czy uczucia. Jeśli ktoś nie ma w sobie tak rozbudowanej empatii, to pytamy: jakiego świata by chciał? Zarówno dla swojego dziecka, rodzeństwa czy też bliskiej osoby z niepełnosprawnością. Kwestia dostępności to prawo człowieka, prawo do bycia traktowanym na równi z innymi, prawo do normalności.